Τρίτη 12 Ιουλίου 2011

Η Επιγραφή


Δεν Ελπίζω Τίποτα
Δεν φοβάμαι τίποτα
Είμαι λέφτερος

Αυτή η επιγραφή, είναι γραμμένη πάνω στον τάφο του συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη. Αν ποτέ βρεθείς στο Ηράκλειο της Κρήτης, αξίζει να τον επισκεφθείς.

Δεν γνωρίζω αν η φράση αυτή γράφτηκε κατόπιν επιθυμίας του Καζαντζάκη ή αν ήταν επιλογή των δικών του. Ξέρω όμως, πως η φράση αυτή είναι δική του. Αυτό που μ’ απασχολεί εδώ, είναι κατά πόσο συμφωνώ.

Για μια σειρά ετών, συμφωνούσα με την επιγραφή για λάθος λόγο: Έλεγα πως, αν κατάφερνα να μη φοβάμαι τίποτα, δεν θα μπορούσε κανείς να υποτάξει τη θέλησή μου με το φόβο. Απ’ την άλλη, αν κατάφερνα να μην ελπίζω τίποτα, δεν θα μπορούσε κανείς να μ’ εξαγοράσει. Έτσι, αν τα κατάφερνα αυτά, θα ήμουν ελεύθερος ν’ ασκήσω την ελεύθερή μου θέληση.

Όμως, η γνώση της ζωής δεν είναι θεωρία. Είναι βιωματική εμπειρία μέσα από την πράξη. Μάλιστα, ο ίδιος ο Καζαντζάκης, κάπου έχει γράψει ότι «η ύψιστη μορφή θεωρίας, είναι η πράξη». Πάμε λοιπόν να εξετάσουμε το «δεν ελπίζω τίποτα» κ.λπ. μέσα από την πράξη.

Όλοι οι εξελιγμένοι ζωντανοί οργανισμοί, γεννιόμαστε με δύο εντολές: Η πρώτη, είναι να διατηρήσουμε όσο μπορούμε την ύπαρξή μας. Η δεύτερη, είναι να εξελισσόμαστε.

Η πρώτη εντολή, αποδεικνύεται από την κατασκευή του νευρικού μας συστήματος: Όταν απειληθούμε, ο οργανισμός μας αντιδρά είτε με φυγή είτε με επίθεση. Έτσι ο φόβος, δηλαδή το συναίσθημα που συνυπάρχει με τη φυγή, είναι μηχανισμός επιβίωσης. Ένας ζωντανός οργανισμός, δεν είναι δυνατόν να μη φοβάται – εκτός αν έχει καταντήσει... φυτό. Μ’ άλλα λόγια, οι μόνοι που δεν αισθάνονται ποτέ φόβο, είναι οι άνθρωποι που πάσχουν από αλεξιθυμία (δηλαδή ανικανότητα να έχουν συναισθήματα) και οι νεκροί!

Η δεύτερη εντολή, (που είναι να εξελισσόμαστε), κάνει την ελπίδα απαραίτητη προϋπόθεση. Δηλαδή, είναι αδύνατο να ελπίζεις, αν δεν έχεις περιθώρια εξέλιξης. Και ποιοι δεν έχουν περιθώρια εξέλιξης; Οι τέλειοι, οι άνθρωποι - «φυτά» και οι νεκροί. Τέλειοι άνθρωποι δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν. Τέλειος, είναι «ο άνθρωπος που δεν επιδέχεται περαιτέρω εξέλιξης». Άνθρωπος, θα πει «εξελισσόμενος» διότι η λέξη προέρχεται από το «άνω θρόσκω» που θα πει «κοιτάζω προς τα πάνω». Μ’ άλλα λόγια «τέλειος άνθρωπος» θα πει ο «μη επιδεχόμενος περαιτέρω εξέλιξης εξελισσόμενος»...

Έτσι και οι δύο προϋποθέσεις ελευθερίας του Καζαντζάκη, δηλαδή η απουσία φόβου κι ελπίδας, αντιβαίνουν με τους νόμους της ζωής. Πιο πριν έγραψα πως «συμφωνούσα με την επιγραφή για λάθος λόγο». Μόνον ένας νεκρός μπορεί να είναι ελεύθερος με τον τρόπο που ορίζει την ελευθερία ο Καζαντζάκης. Τώρα συμφωνώ με την επιγραφή για το σωστό λόγο: Πιστεύω πως αυτό που γράφει ο τάφος είναι:

Είμαι νεκρός.
Γι’ αυτό είμαι ελεύθερος.