Υπάκουη στους κανόνες. Μέχρι ποιο σημείο;

Η ιστορία δείχνει πως η Γερμανία  από τον 18^ου αιώνα και πέρα, ήθελε να εξουσιάζει την Ευρώπη. Σε αυτή την προσπάθεια προκάλεσε δύο Παγκοσμίους πολέμους και εκατομμύρια νεκρούς. Αν κρίνουμε τη στάση των Γερμανών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το ίδιο ισχύει και τώρα:  Απλά η δύναμη των όπλων αντικαταστάθηκε από την οικονομική δύναμη. Μάλιστα, αυτή τη φορά οι Γερμανοί τα κατάφεραν πολύ καλύτερα...

Βέβαια, το ότι η χώρα αυτή κατάφερε κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με θαύμα! Να έχεις περάσει δύο Παγκόσμιους Πολέμους, να έχει καταστραφεί η χώρα σου δύο φορές και να εξακολουθείς να διευθύνεις την Ευρώπη δεν είναι και μικρό πράγμα. Πόσο όμως το κατάφεραν αυτό;

Πρώτον, χάρις στην αμέριστη υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών μετά τη λήξη του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, προκειμένου να αναχαιτιστεί η προέλαση της Σοβιετικής Ένωσης προς τα δυτικά.

Δεύτερον, η οργάνωση και η πειθαρχία που χαρακτηρίζει αυτόν το λαό. Βέβαια, οργάνωση και η πειθαρχία έχουν και πολλά άλλα κράτη, όπως η Αγγλία,  οι Σκανδιναβικές χώρες, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλοι. Όμως, τα κράτη αυτά δεν έχουν στο ιστορικό τους ένα ολοκαύτωμα, ή φαινόμενα όπως ήταν η Γερμανική κατοχή, όπου κι αν αυτή έλαβε χώρα. Υπάρχει τίποτα που ξεχωρίζει τους Γερμανούς από τους άλλους λαούς;

Τα πειράματα που έκανε ο Stanley Milgram (1933-1984)  στη δεκαετία του 1960 έδειξαν πως δεν υπάρχει τέτοια διαφορά. Δηλαδή, το φαινόμενο των κρεματόριων και των φούρνων θα μπορούσε να συμβεί σε οποιαδήποτε άλλη χώρα κάτω από ορισμένες συνθήκες.

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Μιας και τα εγκλήματα πολέμου που έκαναν οι Γερμανοί ήτανε κατόπιν διαταγών, το ερώτημα στα πειράματα του Milgram ήταν: Μέχρι ποιο σημείο μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος ακολουθώντας διαταγές;

Τα πειράματα έδειξαν πως το 65 τοις 100 των συμμετεχόντων έφτασε στο σημείο να κάνει ένα ηλεκτροσόκ των 450 Volt σ’ έναν άνθρωπο που δεν το γνωρίζει! Βέβαια, στην πραγματικότητα δεν έγινε κανένα ηλεκτροσόκ. Τα υποτιθέμενα ηλεκτροσόκ ξεκινούσαν από 15 Volt και σταδιακά έφταναν στα 450. Αυτός που πατούσε τα κουμπιά, στο πείραμα ήταν ο «δάσκαλος». Στην ουσία ήταν το «πειραματόζωο». Εκείνος που υφίστατο το ηλεκτροσόκ ήταν ο υποτιθέμενος «μαθητής».  Το ρόλο του «μαθητή» υποδύθηκε ένας συμπαθέστατος Ιρλανδός λογιστής γύρω στα 50.  Μάλιστα, κατά τη διάρκεια των συστάσεων έλεγε φιλικά στο δάσκαλο «προσεκτικά με αυτό το μηχάνημα, γιατί έχω και καρδιά». Από κει και πέρα, ο μαθητής πήγαινε σε ένα άλλο δωμάτιο. Ο δάσκαλος δεν τον έβλεπε. Είχε μόνο ακουστική επαφή μαζί του. Τα κουμπιά του μηχανήματος των υποτιθέμενων ηλεκτροσόκ ήταν συνδεμένα μ ένα μαγνητόφωνο μεγάλης πιστότητας. Από ένα μεγάφωνο η φωνή που ακουγόταν ήταν του «μαθητή» τον οποίον, όπως είπαμε, μόλις είχε γνωρίσει. Όσο ανέβαιναν τα Volt, τόσο οι αντιδράσεις του «μαθητή» που ακουγόντουσαν από το μεγάφωνο ήταν ισχυρότερες.  Μάλιστα, για να έχει επίγνωση ο δάσκαλος πόσο πονάει το ηλεκτροσόκ, πριν ξεκινήσει το πείραμα του κάνανε του ίδιου ένα ηλεκτροσόκ των 40 Volt  ώστε να διαπιστώσει πόσο οδυνηρό είναι.

Ο Milgram, φορώντας μια «επιστημονική» μπλούζα στεκότανε δίπλα στον χειριστή του μηχανήματος. Από τα 120 Volt και πάνω, οι μαγνητοφωνημένες αντιδράσεις ήταν πολύ έντονες. Κάποια στιγμή ο μαθητής έλεγε «σταματήστε το πείραμα έχω την καρδιά μου».  Ο «μαθητής» διαμαρτυρόταν  προς το πρόσωπο εξουσίας που είχε από πάνω του, δηλαδή τον Milgram. Όταν ρωτούσε απελπισμένος «τι να κάνω;» Ο Milgram του απαντούσε «το πείραμα απαιτεί να συνεχίσεις». Και όταν ρωτούσε «ποιος θα αναλάβει την ευθύνη;», ο Milgram απαντούσε «εγώ αναλαμβάνω την ευθύνη».

Όπως αναφέραμε πιο πάνω, το 65% των συμμετεχόντων, υπακούοντας σε διαταγές, έφτασε στο σημείο να κάνει ηλεκτροσόκ των 450 Volt. Ο Milgram έβγαλε το συμπέρασμα πως, η υπακοή στις διαταγές δεν είναι μόνο Γερμανικό φαινόμενο αλλά μπορούσε να αναπαραχθεί και στις Ηνωμένες Πολιτείες,  αρκεί να επικρατούσαν ορισμένες συνθήκες:

1.     Η παρουσία μιας νόμιμης εξουσίας την οποία το άτομο εμπιστεύεται.  Όταν ο πειραματιστής δεν στεκόταν δίπλα στον «δάσκαλο» υπάκουσε μόνο το 22%.

2.     Η ύπαρξη μιας σχέσης  ρόλων προϊσταμένου - υφισταμένου  στα πλαίσια μιας κοινωνικά αποδεκτής ιεραρχημένης εξουσίας. Στη συγκεκριμένη σχέση, ο υφιστάμενος (αφού και δεν αυτενεργεί) δεν αισθάνεται υπεύθυνος για τη συμπεριφορά του και την μεταθέτει στον προϊστάμενο.

3.     Η ύπαρξη θεσμών όπως είναι το πρωτόκολλο, η ετικέτα και γενικά οι τύποι και το γράμμα του νόμου.

Σίγουρα αυτές οι συνθήκες υπήρχαν στην ναζιστική Γερμανία.  Όμως, υπήρχαν και υπάρχουν και σε άλλες χώρες. Σε τι διαφέρουν λοιπόν οι Γερμανοί; Γιατί στα άλλα κράτη υπάρχει μεν το φαινόμενο της υπακοή, αλλά δεν υπάρχει  η τυφλή υπακοή την οποία επιδεικνύουν οι Γερμανοί; Για να βάλουν κάποιοι άνθρωποι 6 εκατομμύρια συνανθρώπους τους στους φούρνους, δεν μπορεί παρά να υπακούουν τυφλά τις διαταγές που τους έδιναν.

Νομίζω πως την απάντηση θα τη βρούμε αν εξετάσουμε την τρέχουσα πολιτική πραγματικότητα στην Ευρώπη. Η Γερμανία έχει τον έλεγχο της Ευρώπης και εξασκεί μια πολιτική η οποία χαρακτηρίζεται από μια δύσκαμπτη προσκόλληση στους αριθμούς και στους κανόνες που απαιτούνται ώστε να τηρηθούν αυτοί οι αριθμοί.

Μια και η χώρα μας είναι χρεωμένη ήμασταν και μεις υποχρεωμένοι να τηρήσουμε τους κανόνες που - στην προκείμενη περίπτωση - είναι διαταγές. Η φυσική συνέπεια ήταν να ζούμε 5 χρόνια μέσα στη μιζέρια. Κι όταν τους λέμε «βρε παιδιά, ο κόσμος αυτοκτονεί!» απαντάν όπως ο Milgram: «Οι κανόνες είναι για να τηρούνται» δηλαδή, «Το πείραμα απαιτεί να συνεχίσεις»...

Όμως, όλοι αυτοί οι κανόνες έγιναν με σκοπό να ζούνε οι άνθρωποι καλύτερα. Φαίνεται πως για τους Γερμανούς οι κανόνες και η τήρησή τους έχουν γίνει αυτοσκοπός.

Η Ελλάδα έχει ιστορία 3.500 ετών τουλάχιστον. Η Γερμανία είναι παιδί της βιομηχανικής επανάστασης η οποία έχει μόλις ηλικία 350 ετών. Η Ελληνική κοινωνία στηρίζεται στην αλληλεξάρτηση και την επιβίωση. Η ...θεά των βιομηχανικών χωρών είναι η παραγωγικότητα. Εμείς από οργάνωση, προγραμματισμό και παραγωγικότητα δεν ξέρουμε και πολλά. Από την άλλη, οι βιομηχανικές χώρες ορίζουν το «ευ ζην» με την εμπειρία 350 ετών. Εμείς, το ορίζουμε με την εμπειρία 3500 ετών.

Να μας διδάξουν αυτοί οργάνωση και προγραμματισμό, αλλά όχι σε βάρος του «ευ ζην». Στον τομέα αυτό μάλλον χρειάζονται να τους κάνουμε ...εντατικό φροντιστήριο. Άλλωστε τα καλοκαίρια αυτό δεν κάνουμε; Εντατικά θερινά τμήματα «ευ ζην» και μάλιστα χωρίς χρέωση.

Στα πειράματα του Milgram υπήρχε κι ένα ελπιδοφόρο εύρημα το οποίο αυτές τις εβδομάδες αποκτά μεγάλη σημασία. Όταν κατά τη διάρκεια του πειράματος ένας από τους δασκάλους αρνήθηκε να ακολουθήσει τις οδηγίες σε λίγο αρνήθηκαν να ακολουθήσουν και οι υπόλοιποι.

Κάτι τέτοιο κάνει αυτές τις μέρες η νέα Ελληνική κυβέρνηση. Αν η στάση αυτή φέρει αποτέλεσμα ή αποδειχθεί μια «φούσκα» δεν έχει σημασία. Όπως και στο πείραμα του Milgram, το δικό μας παράδειγμα θα το ακολουθήσουν και άλλες χώρες.