Δίκιο και Δύναμη

.

Κάποτε η εταιρεία αναπτήρων ZIPPO κυκλοφόρησε μια σειρά που την ονόμασε Presidential Serries. Κάθε αναπτήρας είχε σκαλισμένη την υπογραφή ενός προέδρου των ΗΠΑ και μια φράση του που έμεινε στην ιστορία. Μια και η συμπάθειά μου ήταν ο Λίνκολν, πήρα έναν αναπτήρα με σκαλισμένη την εικόνα του, την υπογραφή του και το απόφθεγμά του το οποίο λέει Right makes might. Σε ακριβή μετάφραση θα πει «το δίκιο δημιουργεί δύναμη». Εγώ, που είμαι πιο ...ποιητικός το μεταφράζω «το δίκιο δίνει δύναμη».

Κάποτε, παρκάρισα το αμάξι μου έξω από ένα μανάβικο χωρίς να γνωρίζω ότι ο χώρος προοριζόταν για ένα φορτηγό με λαχανικά το οποίο περίμεναν να έρθει. Δεν υπήρχε καμία ένδειξη που να το απαγορεύει. Ούτε καν 2 καρέκλες να κλείνουν το πεζοδρόμιο μπροστά στο μανάβικο.  Την ώρα που κλείδωνα το αμάξι, πετάχτηκ΄ έξω ένας «άνθρωπος» γύρω στα 60 και κινήθηκε απειλητικά προς το μέρος μου  λούζοντάς με εκφράσεις που δεν ταίριαζαν στην περίσταση. Όταν έφτασε στα 2 μέτρα έκανα ένα βήμα προς τα πίσω για να καταλάβω τις προθέσεις του. Έκανε ακόμα ένα βήμα μπρος. Αυτό στο Καράτε το λέμε «παραβίασε την απόσταση ασφαλείας». Εκεί είχα 2 επιλογές. Ή να τον χτυπήσω ή να τον αφήσω μου επιτεθεί πρώτος. Διάλεξα το δεύτερο. Σήκωσε χέρι. Για να μην τον χτυπήσω έβγαλα μια δυνατή κραυγή που στο Καράτε τη λέμε κιάι (η κραυγή της ψυχής). Αν την ακούσεις παγώνει το αίμα σου. Το ίδιο έπαθε κι ο κύριος που μου επετέθη. Χωρίς να τον αγγίξω έμεινε σύξυλος.

Εκείνη την ώρα πετάχτηκε από το μαγαζί ένας καραφλός τριαντάρης που ήταν ο γιος του. Βλέποντας τη σκηνή κινήθηκε προς το μέρος μου, αλλά πρέπει να είχα τέτοιο θανατηφόρο βλέμμα που αρκέστηκε να φωνάξει «πάρε το κωλάμαξό σου από δω». Πήρα το αμάξι μου κι έφυγα. Θα μου ήταν αδύνατο να χτυπήσω έναν άνθρωπο που πίστευε ότι  υπερασπίζεται τον πατέρα του. Δε μ΄ ενδιέφερε εκείνη την ώρα ποιος είχε δίκιο. Μου αρκούσε που εκείνος πίστευε ότι το δίκιο ήταν με το μέρος του. Αν εκείνη την ώρα μου ορμούσε δεν ξέρω αν θα είχα τη δύναμη να τον αντιμετωπίσω κι ας έκανα ήδη τότε 20 χρόνια Καράτε. Αν όμως με χτυπούσε, το δίκιο θ΄ άλλαζε πλευρά. Κι αν το δίκιο πάει με το μέρος αυτού που ξέρει Καράτε, βάλτο στα πόδια...

Βέβαια, το παράδειγμα που έδωσα δείχνει περισσότερο ότι το άδικο δίνει αδυναμία, παρά ότι το δίκιο δίνει δύναμη. Το ανθρώπινο δίκαιο προέρχεται από κάτι πιο πρωτόγονο που τ΄ ονομάζω ηθική της φύσης. Αυτά θα τα δούμε αργότερα. Τώρα εκκρεμεί ένα θέμα: Το δίκιο δίνει πραγματικά δύναμη; Έχουμε τέτοια παραδείγματα; Αν έχουμε λέει;

Για περίπου 100 χρόνια οι Άγγλοι ήλεγχαν τις πολιτείες που είχαν δημιουργήσει οι Αγγλοσάξονες μετανάστες στην Αμερική σαν αποικίες. Οι μετανάστες εργαζόντουσαν σα σκυλιά και οι Άγγλοι εισέπρατταν. Κάποια στιγμή τους έπνιξε το δίκιο τους. Κι όπως είπαμε, το δίκιο δίνει δύναμη. Κι αυτή η δύναμη, μαζί μ΄ έναν χαρισματικό ηγέτη[1], οδήγησε τις σημερινές ΗΠΑ ν΄ απαλλαγούν από τη αποικιοκρατική νοοτροπία των Άγγλων. Το Σύνταγμά τους είναι από το 1776. Μπορεί να έχει πολλές προσθήκες, αλλά από το 1776 τα 8 πρώτα άρθρα παραμένουν.

Το 1789 στις 14 του Ιούλη (έκανε και ζέστη) γίνεται η Γαλλική Επανάσταση. Ο λαός ξεσηκώθηκε. Οι άνθρωποι θα ζούσαν μια χαρά, αλλά έδιναν τόσα πολλά στο βασιλιά, που πεινούσαν. Το βασικό συναίσθημα ήταν η αγανάκτηση: Η αγανάκτηση δίνει θάρρος και δύναμη. Τη συνέχεια τη γνωρίζουμε.

Για να μιλήσουμε για τη σχέση ανάμεσα στο δίκιο και τη δύναμη, καλό θα ήταν να ορίσουμε τι εννοούμε με τις δύο αυτές λέξεις. Ξεκινάω με τη δύναμη γιατί μου έρχεται πιο εύκολο. Στο σημείο αυτό συμφωνώ με τον ψυχίατρο Eric Berne. Αυτός λέει πώς είναι αδύνατο να καταλάβουμε την έννοια δύναμη χωρίς να λάβουμε υπόψη μας την ελευθερία. Και τι είναι ελευθερία; Δικός μου ορισμός: «Ελευθερία είναι η συμπεριφορά που απορρέει από την ελεύθερη εκλογή μας». Ο Berne λοιπόν λέει ότι «η ελευθερία σου δίνει τη δύναμη να πραγματοποιείς τα σχέδιά σου και η δύναμη σου δίνει την ελευθερία να παρεμβαίνεις στα σχέδια των άλλων».

Πάμε τώρα και στον ορισμό του ... ποιανού; Του δίκιου ή του Δικαίου;  Το δίκιο είναι μια συνολική αίσθηση που έχουν τα θηλαστικά (λιοντάρια, δελφίνια μαϊμούδες, άνθρωποι και άλλα) όταν συναλλάσσονται με το περιβάλλον τους. Με απλά λόγια, είναι η αίσθηση που έχουν για το πόσο ισορροπημένο είναι το «πάρε-δώσε» στην εκάστοτε συναλλαγή τους.

 Το Δίκαιο είναι δημιούργημα του ανθρώπινου είδους. Όλα τα θηλαστικά έχουν μια συνολική αίσθηση δικαίου αλλά, γραπτό δίκαιο έχουμε μόνον οι άνθρωποι. Και μην ξεχνάμε: Εκτός από το γραπτό Δίκαιο, σαν πρωτεύοντα θηλαστικά, έχουμε κι εμείς μια συνολική αίσθηση δικαίου όπως και οι μαϊμούδες. Γι΄ αυτό μιλάμε για το γράμμα του νόμου και το πνεύμα του νόμου.

Το Δίκαιο είναι οι γραπτοί κανόνες. Υπάρχουν όμως και πανανθρώπινα αποδεκτοί άγραφοι κανόνες που ισχύουν σε κάθε εποχή και κάθε κοινωνία που μας υπαγορεύουν το «καλό» και το «κακό». Τους κανόνες αυτούς τους ονομάζουμε ηθική.  Δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι ηθική είναι η εσωτερική αίσθηση δικαίου. Βέβαια, η ηθική ενός Παπούα είναι διαφορετική από την ηθική ενός Εσκιμώου ή ενός Έλληνα.  Όμως, μέσα στις γενεές, ο καθένας με τον τρόπο του, έχουν και οι τρεις μέσα στα χρόνια διαμορφώσει μια εσωτερική αίσθηση δικαίου.

Αυτό που ονομάζω έως τώρα «ηθική» ο  Stephen Covey το ονομάζει «αρχές». Υποστηρίζει ότι οι αρχές είναι νόμοι της φύσης, όπως για παράδειγμα ο νόμος της βαρύτητας. Μερικές από αυτές τις αρχές είναι: «Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις. Η εξέλιξη περνάει από στάδια: Μπουσουλάς, στέκεσαι, περπατάς, τρέχεις και μετά …πηδάς. Επίσης, κάθε άνθρωπος θέλει να ζει. Μάλιστα ο  Covey ισχυρίζεται ότι ακόμα και τα μικρά παιδιά έχουν αίσθηση δικαίου. Μπορεί να κάνουν ζαβολιές, αλλά έχουν επίγνωση ότι αυτό που κάνουν είναι ζαβολιά.

---

[1] George Washington