Τι είναι τέλος πάντων αυτογνωσία;

Τι είναι τέλος πάντων αυτογνωσία;

Με αφορμή μια συζήτηση που είχα το μεσημέρι μ’ ένα συνομήλικο φίλο, ήρθε ξανά στο προσκήνιο, το θέμα της αυτογνωσίας. Τι είναι τέλος πάντων, αυτογνωσία; Όταν λέμε ότι έχουμε αυτογνωσία, τι ακριβώς εννοούμε ότι έχουμε;

Υπάρχουνε αρκετές λέξεις που, τις χρησιμοποιούμε με εντελώς διαφορετική σημασία ο ένας απ’ τον άλλο. Μερικά παραδείγματα τέτοιων λέξεων είναι, το «άγχος», η «αγάπη», η «εμπιστοσύνη» και άλλες.

Ανάμεσά τους, πιστεύω πως είναι και η «αυτογνωσία». Κάθε άνθρωπος, την καταλαβαίνει με το δικό του τρόπο. Αν ρωτήσουμε διάφορους ανθρώπους, «τι είναι αυτογνωσία», θα πάρουμε διαφορετικές απαντήσεις. Ας δούμε μερικές. Αυτογνωσία λοιπόν είναι:

Α. Ν’ αντιλαμβάνεσαι την ύπαρξή σου. Τι θα πει αυτό; Να μη ζεις αυτόματα. Ή τουλάχιστον να ξέρεις γιατί ζεις έτσι.

Β. Να έχεις επίγνωση της συμπεριφορά σου. Ν’ αντιλαμβάνεσαι τι κάνεις και πώς το κάνεις.[1] Να γνωρίζεις τον τρόπο που λειτουργείς. Για παράδειγμα: Καθημερινά παίρνουμε αποφάσεις. Πόσοι από μας γνωρίζουμε με ποια διαδικασία αποφασίζουμε;

Γ. Να μπορείς να εντοπίζεις με ακρίβεια, τα «θέλω» σου είτε υλικά είναι αυτά, είτε συναισθηματικά. Δηλαδή, να καταλαβαίνεις τις βιολογικές και τις συναισθηματικές σου ανάγκες.

Δ. Ν’ αντιλαμβάνεσαι τα συναισθήματά σου, έγκαιρα. Για παράδειγμα, να μην αντιλαμβάνεσαι ότι θύμωσες αφού περάσουν δυο ώρες (ή δυο μέρες...).

Ε. Να έχεις επίγνωση των σωματικών, των πνευματικών και των συναισθηματικών αντοχών σου.

Ζ. Να ξέρεις τις ικανότητές σου και τις αδυναμίες σου στα τρία επίπεδα που μόλις αναφέραμε (σωματικό, πνευματικό, συναισθηματικό) καθώς και σε άλλα δύο:

·      Το οικονομικό (αλλιώς θα είσαι μέσα στα χρέη)[2]

·      Το κοινωνικό.

Είμαι βέβαιος πως η αυτογνωσία έχει κι άλλες διαστάσεις. Αν πάρουμε υπόψη μας τις ψυχολογικές θεωρίες, θα βρούμε πολλές άλλες παραμέτρους αυτογνωσίας. Οι ψυχαναλυτές, για παράδειγμα, θεωρούν βασικό στοιχείο αυτογνωσίας να γνωρίζει κάποιος τις αιτίες της συμπεριφορά του. Από την άλλη, ο Άντλερ θεωρούσε αυτογνωσία να γνωρίζεις το σκοπό της συμπεριφοράς σου. Μάλιστα εδώ, μπορούμε να προσθέσουμε άλλο ένα στοιχείο: Να γνωρίζεις τι σε παρακινεί. Στο σημείο αυτό χρειάζεται να κάνουμε ένα διαχωρισμό: Άλλος ποιος είναι ο σκοπός της συμπεριφοράς σου, κι άλλο, τι σε παρακινεί προς αυτόν το σκοπό.

Σκοπός και κίνητρα.

Δύο φίλοι 16 ετών, αποφασίζουν να μάθουν ηλεκτρική κιθάρα. Έχουν και οι δύο, τον ίδιο σκοπό ή το ίδιο κίνητρο, αν θέλεις. (Εδώ, η λέξεις «σκοπός» και «κίνητρο» έχουν σχεδόν, την ίδια σημασία).

Όμως, αυτό που παρακινεί τον ένα, μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικό, από εκείνο που παρακινεί τον άλλο. Ο πρώτος κάθεται και παίζει ατέλειωτες ώρες γιατί του αρέσει η μουσική. Άρα, αυτό που τον παρακινεί, είναι η μουσική αυτή καθ’ αυτή. Ο δεύτερος, να θέλει μέσα απ’ την κιθάρα, να προσελκύσει το άλλο φύλο. Άρα, αυτόν τον παρακινεί κάτι διαφορετικό.

Κάποτε, δίδασκα στο Πανεπιστήμιο του Ball State ένα μάθημα στους δευτεροετείς, με τίτλο «Διαπροσωπικές Σχέσεις». Έχω ακόμα, το βιβλίο από εκείνο το μάθημα. Το βιβλίο αυτό, μιλάει για τον τροχό της αντίληψης. Φαντάσου την αντίληψη σα μια πίτα κομμένη σε 5 ίσα μέρη. Σύμφωνα με το βιβλίο, αυτογνωσία είναι να γνωρίζεις αυτές τις πέντε πτυχές του εαυτού σου.

 Το Τεστ

Θα μπορούσα ν’ αναφέρω κι άλλες διαστάσεις αυτογνωσίας. Πιστεύω όμως, πως υπάρχει ένα βάσιμο «τεστ» που δείχνει, αν έχουμε αυτογνωσία ή όχι: Είναι, ο βαθμός στον οποίο μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια τη συμπεριφορά μας. Όταν λέω «να προβλέψουμε», δεν εννοώ «να προγραμματίσουμε» τη συμπεριφορά μας. Αυτά τα δύο, δεν έχουν καμία απολύτως σχέση μεταξύ τους. Μπορεί να προγραμματίζεις τη συμπεριφορά σου και ταυτόχρονα, να μην έχεις αυτογνωσία! Αλλά, καλύτερα να δώσω ένα παράδειγμα:

Αποφασίζεις αυτή τη χρονιά, ν’ αρχίσεις να πηγαίνεις σ’ ένα γυμναστήριο. Προγραμματίζεις λοιπόν, τρεις φορές την εβδομάδα, 9 με 10 το βράδυ, να γυμνάζεσαι. Έτσι, δίνεις μια τρίμηνη προκαταβολή (για να έχεις και έκπτωση…) και γράφεσαι στο γυμναστήριο.

Έλα όμως, που φτάνεις στο σπίτι σου από τη δουλειά στις 8 και πεινάς σαν το λύκο. Έτσι, τσιμπολογάς κάτι και μετά πηγαίνεις στο γυμναστήριο. Με το που κάνεις τις πρώτες ασκήσεις κοιλιακών, σου ανεβαίνει το φαγητό μέχρι το λαιμό. Πώς να γυμναστείς από κει και πέρα;

Αλλάζεις λοιπόν το πρόγραμμα: Κανονίζεις να πηγαίνεις στο γυμναστήριο κατ’ ευθείαν απ’ τη δουλειά. Τώρα, αντιμετωπίζεις άλλο πρόβλημα: Σου έρχεται να λιγοθυμήσεις απ’ την πείνα! Βρίσκεσαι λοιπόν σ’ ένα «διπλοδέσιμο»: Αν πας στις 9, δεν μπορείς να γυμναστείς γιατί είσαι φαγωμένος. Αν πας στις 8, δεν μπορείς να γυμναστείς γιατί πεινάς! Και να ‘ταν μόνο αυτό; Την τρίμηνη προκαταβολή που έδωσες, πού την πας; Δεν θέλεις να πάνε τα λεφτά χαμένα.

Έτσι, στο διπλοδέσιμό σου, προστίθεται κι ένα «πρέπει». Κι απ’ τη στιγμή που το γυμναστήριο γίνεται «πρέπει», βράσε ρύζι. Το αποτέλεσμα, είναι τις μέρες που έχεις γυμναστήριο, να κουβαλάς απ’ το πρωί ένα βάρος μέσα σου: «Απόψε πρέπει να πάω στο γυμναστήριο». Μέρα με τη μέρα, η σκέψη του γυμναστηρίου γίνεται όλο και πιο δυσάρεστη. Νομίζω, πως αυτό το παράδειγμα, δείχνει ξεκάθαρα ότι το πραγματικό «τεστ» αυτογνωσίας, είναι η ικανότητα να προβλέπουμε με ακρίβεια τη συμπεριφορά μας.

Το πρόγραμμα του γυμναστηρίου κατέρρευσε διότι, δεν ήσουν ικανός να σε προβλέψεις με ακρίβεια. Αν ήθελες να γυμναστείς και είχες αυτογνωσία, θα προγραμμάτιζες τρία βράδια, όταν επιστρέφεις απ’ τη δουλειά, αφού φας, να φοράς μια αθλητική φόρμα, ένα ζευγάρι αθλητικά παπούτσια και να βγεις για ένα περπάτημα μιας ώρας. Οι πιθανότητες να τηρήσεις ένα τέτοιο πρόγραμμα, είναι μεγαλύτερες. Θα μου πεις, «μα γυμναστική είναι αυτή;».

Κατ’ αρχήν, μία ώρα την ημέρα περπάτημα, με σταθερό βήμα, χωρίς τελικό προορισμό οδηγεί σε απώλεια βάρους 11 κιλών μέσα σ’ ένα χρόνο! Όμως, ακόμα κι αν δεν το θεωρείς γυμναστική, απ’ το να κάθεσαι να βλέπεις τηλεόραση, νιώθοντας ταυτόχρονα, ένοχος που δεν πήγες στο γυμναστήριο και ανόητος που έδωσες την τρίμηνη προκαταβολή, το περπάτημα είναι πολύ καλύτερο.

ΤΕΛΟΣ

---

[1] Αυτό, δεν σημαίνει να είσαι διαρκώς σε μια διαδικασία αυτοπαρατήρησης. Αυτό δεν είναι αυτογνωσία αλλά, διανοητική ταλαιπωρία.

[2] Το βιβλίο μου «Η ψυχολογία μας με το χρήμα», εκδόσεις Καστανιώτη, 1990?, είναι ένα βιβλίο οικονομικής αυτογνωσίας.